«Քաղաքականությունից դուրս կյանք կա, առօրյա կա»
03.12.2019 | 03:10
ԴԱՎԻԹ ՍԱՄՎԵԼՅԱՆԻ հետ զրուցել ենք նրա՝ վերջերս հրատարակված «հակաՔԱՂԱՔական» ժողովածուի առիթով: «Այս քաղաքում սրբերը, ստերն ու սրտերը խառնվել են իրար, այստեղ ապրելու համար պիտի կամ խենթ լինես, կամ սրիկա»,- գրում է արձակագիրը:
-Մենք ավելի հաճախ գրողին, նրա գրականությունը սիրելու մասին ենք խոսում, իսկ գրողն ու իր ստեղծած գրականությունը սիրու՞մ են ընթերցողին:
-Պետք է սիրի, ոչ թե հաճոյանա, այլ սիրի: Ընդհանրապես եթե գրող-ընթերցող կապը խզվում է, ստացվում է, որ գրողն ինքն իր համար է միայն գրում: Մինչդեռ գրողի մտքերը, գաղափարները, մոտեցումները ինչքան էլ որ իրենն են, պետք է նաև ընթերցողին հասնեն: Երբեմն, գիրքը նոր լույս տեսած, հարցնում են՝ հաջորդը ե՞րբ է լինելու: Սա նշանակում է՝ սիրել են քո ստեղծած իրականությունը: «Չար» ընթերցողներ էլ կան, բնականաբար, ինքս էլ ինչ-որ հեղինակի համար գուցե լավ ընթերցող չեմ, բայց հեղինակը, մեկ է, պետք է սիրի իր ընթերցողին:
-«Երջանկությունը գրվում է աչքերում, աչքեր, որոնք թաքնվում են փողոցներում քայլելիս ու փայլում շենք-շինություններից ներս»: Երջանիկների՞ քաղաք է Երևանը: Եվ ինչու՞ թաքցնել երջանկությունը:
-Երևանը պարադոքսների քաղաք է: Ընդհանրապես, դժվար է երջանկությունը թաքցնել, բայց երբ շուրջբոլորդ նախանձ ու ատելություն է, ստիպված փակվում ես ինքդ քո մեջ: Վակուումային տարածություն է առաջանում, զգում ես, որ քո երջանկության հետ կամ այն մարդու, ում հետ երջանիկ ես, մենակ ես և օտար մյուսների համար: Երևանում շատ են սիրում մեկը մյուսով ապրել, ամենապարզ հարցը կա՝ ո՞նց ես: Հարցը տալիս են և թաքուն ուրախանում, ոչ թե քո լավ լինելով, այլ՝ վատ: Նախանձի ու ատելության այս մթնոլորտում երջանկությունդ պիտի միայն աչքերումդ երևա:
-Գրում ես՝ ամեն ինչ վերջ ունի, անգամ գրված վերջաբանը: Մենք հիմա զրուցում ենք, և այս բառերից ոչ մեկը չի կորչում: Մի օր մի տեղ չի՞ շարունակվելու մեր լինելը կամ հենց այս զրույցը:
-Ամեն ինչ իր ժամանակն ունի: Պետք է չշտապես: Եթե չլինի վերջ, չի լինի սկիզբ: «հակաՔԱՂԱՔականը» սկսվում է «Ի սկզբանե էր Վերջը» պատմվածքով, և նշել եմ, թե ինչու. մարդիկ այսօր սիրում են արագ կարդալ, քիչ կարդալ, ես էլ զգուշացրել եմ, որ եթե վերջաբանն ես ուզում իմանալ, ամեն ինչի վերջում մահ է լինում: «Ռոդենի ձմեռն» էլ եմ մահվան թեմայով սկսել, որովհետև մահը մեր ընկալմամբ վերջ է, բայց նաև սկիզբ է ինչ-որ բանի: Հակառակ դեպքում անիմաստ կլիներ այս ամենը:
-«Հիմա ոչ պապս կա, ոչ էլ ձմռան պապիկը, բայց մի պահ է գալիս, ու ես նորից կծկվում եմ. չգիտեմ, երևի ցրտից է»: Դավիթ, սա մանկությանը կարոտելու-վերապրելու ձև՞ է:
-Այս պատմվածքում պապը, նախ, այդ հերոսի պապն է, երկրորդ՝ ներկայացնում է մի ողջ էպոխա: Ինձ համար պապերն ու տատերը միշտ խորհրդանշում են ժամանակաշրջան, որ վերանում է: Շատ դեպքերում այն դեռ ապրում է մեր մեջ, բայց, ցավոք, ինչքան սերունդը նորանում է, այնքան հներն անուշադրության են մատնվում:
-«Երկու տարի անց՝ գարնան վերջին ամսին, այն էլ ժամանակից շուտ, ես էլ վերադարձա, իսկ պապս վաճառել էր իր շքանշանները»: Կարծում եմ՝ սրանով ամեն ինչ ասվում է, բայց մանկությանը կարոտելու, վերապրելու հարցը կարծես շրջանցեցիր:
-Մանկությանը կարոտելու առումով ասեմ, որ ցանկություն չեմ ունեցել նորից 13 տարեկան լինելու: Եթե այդպես նայենք, ուրեմն, այս գրվածքը մանկության գեղարվեստական փաստագրում է, այնինչ այստեղ մանկության դրվագները շատ անձնական չեն:
-«ՈՒ թվում է՝ օրերը միշտ երկար են լինելու, կյանքդ չի վերջանալու, ավելին, դեռ նոր է սկսվել»: Մահը հակաբնակա՞ն է, անպատկերացնելի՞: Երևի մենակ մահացողը գիտի՝ ինչ է դա:
-Մահը ամենաբնական երևույթն է, բայց վերջը չէ: Ֆիզիկական մարմնի ոչնչացումն է: Ես պատկերացնում եմ մահը, բայց չեմ հարմարվում մեռնելու գաղափարին, մտածում եմ, որ դեռ անելիք ունեմ կյանքում: Դրա համար մենք չենք որոշում` երբ է կյանքը լինում, երբ է մահը լինում: Ինչպես «Աստվածաշնչի» «Ժողովող» գրքում է ասվում՝ կա ապրելու ժամանակ և մեռնելու ժամանակ:
-Բաժանումն ու մահը ինչ-որ առումով հոմանիշնե՞ր են:
-Բաժանումից ինչ-որ մի պահ մեռնում ես, նայած ինչից կամ ումից ես բաժանվում: Բայց բաժանում կա, որ փրկություն է: Բաժանումը զատում է, չէ՞:
-«Պատերազմը չսկսվեց, բայց դրա հոտն արդեն երկու տասնամյակ է, ինչ տարածված է քսանինը հազար ութ հարյուր քառակուսի կիլոմետր շառավղով ու վախի մեջ էր պահում ժողովրդին»: «Ի սկզբանե էր Վերջը» պատմվածքից է այս քաղվածքը: Վիճահարույց հարցի անդրադառնանք. հետաքրքիր է Ձեր կարծիքը շրջանառության մեջ դրված «Արագացված զինվորական ծառայության մասին» օրինագծի առնչությամբ, ինչը նախատեսում է 1 ամիս տևողությամբ զինվորական ծառայություն և 10 մլն դրամ վճար:
-Ընդհանրապես, շատ լավ կլիներ, որ աշխարհում բանակներ չլինեին: Իմ կարծիքով՝ իրական ծառայությունն այն է, երբ մարդիկ սահման են պահում: Երևանի զորամասում, պահեստային գնդերում ավելի շուտ նախապատրաստվում են ծառայության: Երկու տարին գլորելը հետաքրքիր չէ զինվորի համար, այ, երբ սահման է պահում (կամ պատերազմի դաշտում է) զգում է իր կոչումը: Գանք բուն հարցին. ո՞վ է որոշում ծառայության գինը: Կամ ինչու՞ պետք է մեկ ամիս ծառայեն, մեկ ամսում ոչ մի օգուտ չեն տա: Զինվորական ծառայությունից ժամանակին էլ շատերը փողով ազատվել են: Բնականաբար, ազատվում են նրանք, ովքեր փող ունեն: Ի վերջո, թող բանակն այնպիսին դառնա՝ սկսած ներքին կյանքից, զինվորական-զինվոր հարաբերությունից (մանր-մունր հարցեր էլ կան, որ հիմա չեմ բարձրաձայնի), որ մարդն անգամ խաղաղ պայմաններում չփորձի խուսափել ծառայությունից:
-«Երկու անհայտություն, երկու խելահեղ ընթացք՝ մեկը մտքի, մյուսը՝ հիշողությունների, իսկ վերջնակետը, ցավոք, ռելսերն են որոշում»: Այս տողերը կարդալիս մտածեցի, որ հիշողություններն ապրում են մեզ հետ, ապրած ամեն պահի հետ: Խնդիրը չափաբաժի՞նն է՝ շատ են դրանք, թե քիչ:
-Շատ չպիտի տեղիք տաս հիշողություններին. հիշողությունները չեն մեռնում, հիշողությունները սպանում են:
-Բայց նաև ակնարկում ես, որ ժպիտով ենք նայում անցած օրերին:
-Մենք, հետ նայելով, միշտ ուզում ենք լավ պահերը հիշել, դա ուժ է տալիս ապրելու: Եվ հետո, հաճախ դժվարություններին, որոշ ժամանակ անց, ծիծաղով ենք նայում կամ համակերպվում կորուստներին:
-«ՈՒ սիրում ես քաղաքը, շնչում, խեղդվում, ամեն երեկո մահանում ու ամեն առավոտ հարություն առնում հանուն նրա, նրա պատճառով»: Սա՞ է սերը:
-Դա այն է, որ ուժ է տալիս: Եթե ուժ չտա, կուզես ամեն երեկո քնելուց հետո չարթնանալ, բայց երբ գիտես պատճառն ապրելու, ուզում ես առավոտը շուտ գա:
-«Արդարության և հայրենիքի հանդեպ սերը երբեմն ավելի ուժեղ է Պլատոնի հայտարարած սիրուց՝ Էրոսի նետը հանում են սրտից, վրան դրոշ փաթաթում ու սկսում ծածանել»: «Թռիչք դեպի անորշություն» պատմվածքը ավելի շատ քաղաքական է, քան հակաքաղաքական: Ինչու՞ ես ասում, որ հակաքաղաքական է գիրքդ:
-Հակա… է, իմ հերոսները հակաքաղաքական են, եթե ինչ-որ քաղաքական դրվագներ կան գրքում, դա այն է, ինչն անխուսափելի է մեր իրականության մեջ, ինչին հանդիպում ես: Բայց այստեղ խնդիրը վերաբերմունքն է. դու կարող ես դրանով ապրել կամ թքած ունենալ: ՈՒ քանի որ այսօր բոլորն ապրում են քաղաքականությամբ, ամենացածր չինովնիկից սկսած մինչև ամենաբարձր պաշտոնյայի ասածը անցկացնում են իրենց միջով, դարձնում խոսակցության նյութ: Եթե այդ մարդիկ զգան, որ հասարակությունը մերժում է իրենց, բանի տեղ չի դնում, կփորձեն հաճոյանալ, իսկ դրա համար լավ գործեր պետք է անեն: Բայց երբ տեսնում են իրենց թրենդ են դարձրել, շատ ավելի են կարևորում իրենց, քան կան իրականում: «Թռիչք դեպի անորոշություն»-ում հերոսը հայտնվում է քաղաքական իրավիճակում, կարող է դրա մաս կազմել, կարող է դեմ գնալ: Նա լռում է, չի ընտրում այդ ուղին, որովհետև իր նպատակն ուրիշ է, այդ քաղաքում ապրելով հանդերձ, ուրիշ կյանք է ապրում: Քաղաքականությունից դուրս կյանք կա, առօրյա կա, պետք է ապրել այդ առօրյան:
-«Լռիր մի պահ… սերն է մահանում»: Մեր քաղաքում սերը մահանու՞մ է:
-Բոլոր քաղաքներում ծնվում են սերեր ու մեռնում են սերեր լռության մեջ: Փողոցում չե՞ք տեսել` աղջիկը քայլում է աչքերը լցված, մտածում ես՝ մի սեր էլ է մահացել:
-Արտագաղթի թեման անցնում է գրքի միջով, թեև բուն թեման արտագաղթը չէ:
-Ես միշտ շոշափում եմ այդ գաղափարը, դա միայն ֆիզիկական արտագաղթ չէ, միայն երկրից հեռանալ չէ, այլ սրտից, տեսադաշտից, առօրյայից, ոչ թե արտագաղթ է, այլ գաղթ՝ հեռացում: Կյանքում միշտ կամ մենք ենք հեռանում, կամ մեզնից են հեռանում:
-«Աչքերդ փակիր ու մինչև տասը հաշվիր, հինգ վայրկյանից արդեն ես էլ հեռու կլինեմ». գիրքն այս տողերով է ավարտվում ու կարծես շարունակություն է ենթադրում: Նոր գործի սպասե՞նք:
-Ավելի ծավալուն գործ եմ ուզում գրել: Իմ պատմվածքները մի սենյակում չեն կատարվում կամ մի օրվա մասին չեն պատմում, տարբեր գաղափարներ են գալիս միանում, իրավիճակները տարբեր են, եթե ուզենամ բացել, դրանցից ամեն մեկը կարող է 70-80 էջ լինել, բայց միշտ փորձում եմ կարճ կապել: Գուցե դա գալիս է մանկությունից, երբ երկար նկարագրություններ էի կարդում, հոգնում էի, և այսօր արդեն ինքս փորձում եմ ասելիքս հնարավորինս կարճ ձևակերպել:
-«Ավելի լավ է մոլորվես այս քաղաքում, քան հեռանաս. հեռանալուց ինքդ քեզ ես կորցնում». միտքն ավելի բազմաշերտ է, բայց իմ աչքի առաջ եկան կանգառներում երթուղայիններին սպասող մարդիկ, նրանց մրցավազքը՝ մի ոտաչափ տեղ գտնելու, խցկվելու, դրսում չմնալու:
-Ինչու՞ միայն կանգառներում, նայիր փողոցներում քայլող մարդկանց, երևի 1 միլիոնից 500 հազարը մոլորված է, ոչ թե չգիտեն գտնվելու վայրը, այլ չգիտեն՝ ինչ են ուզում կյանքից, ժամանակի և տարածության զգացողությունը կորցնում են: Բայց կապ չունի, այդքանով հանդերձ էլ պիտի չհեռանաս քաղաքից, որովհետև դրսում դու լրիվ օտար ես:
-Քաղաքը կարդում է Դավիթ Սամվելյանի «հակաՔԱՂԱՔական» ժողովածուն: Ժամանակ առ ժամանակ մեր քաղաքում հայտնվում են գրքեր, որ, թվում է՝ բոլորը կարդում են: Ո՞րն է գաղտնիքը:
-Հատուկ մեթոդներ չեմ կիրառել ընթերցողին գրավելու համար, երևի հոգեհարազատ է մարդկանց ասելիքը, ձևը: Ես ուրախանում եմ, երբ ասում են՝ մինչ Ձեր գիրքը կարդալը, ժամանակակից գրողներին չէի էլ փորձում կարդալ, Ձեզ կարդացի, հասկացա, որ ամեն ինչ վերջացած չէ, է՞լ ում խորհուրդ կտաք կարդալ: Բայց մեծամտություն չթվա. կան մարդիկ, որ ժամանակակից հեղինակների տասնյակ գրքեր են կարդում, նոր իմ գիրքն են կարդում, կամ չեն կարդում ընդհանրապես, կամ կարդում՝ չեն հավանում: Բայց կան ընթերցողներ, որոնց գրավում է գուցե իմ գրքերի զգացմունքային շերտը: Առաջին գրքիս առիթով էլ եմ ասել, հիմա էլ կարող եմ նույնը կրկնել. իմ նպատակներից մեկն այն է, որ ընթերցողը գիրքը կարդալիս առերեսվի ինքն իր հետ. եթե ընթերցողը ինքն իրեն չտեսավ, չտխրեց, որ գիրքը վերջացավ, ուրեմն օտար է մնում գիրքն իրեն:
Զրուցեց Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ
Հեղինակի նյութեր
- Պատմության վկաները
- Վերացող ծաղիկներ
- Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
- «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
- «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
- «Դրսից մեզ վրա կարող են ազդել միայն ներսի գործիքներով»
- «Երեսուն տարի ձգվեց մեր անկախության պատմությունը, մենք շահեցի՞նք»
- Մշակույթը հեռվից հեռու պահպանելու հույսով
- Անիմացիան, աշխարհն ու մենք
- «Մեր տարածքները փոքրացան, որովհետև այդպես էլ չհասկացանք, որ պետք է խմենք մեր բաժակով»
- Արվեստի ուժը
- Նոր մատենաշարը ներկայացնում է արևմտահայ և սփյուռքյան գրողների
- Բեմը կենդանություն է ստանում առայժմ միայն մանուկների համար
- «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
- Համաշխարհային դասականների ստեղծագործությունները՝ դուդուկով
- «Բնակչությունը պատրաստ չէ, բայց տարվում են աշխատանքներ»
- Ամանորի գիշերը դիմավորելու են եկեղեցում
- «Ջազի մեջ զգացվում է ապրածդ ժամանակաշրջանը»
- «Եթե չլիներ Փելեշյանը, կարծում եմ, դեռևս գտած չէի լինի կինոյում իմ ուղին»
- «Հուշարձաններն այդ տարածքների պատկանելության անձնագրերն են»
Մեկնաբանություններ